"Εκείνος που δεν ξέρει τίποτε, δεν αγαπά τιποτε. Εκείνος που δεν μπορεί να κάνει τίποτε, δεν καταλαβαίνει τίποτε. Εκείνος που δεν καταλαβαίνει τίποτε, είναι άχρηστος. Εκείνος όμως που καταλαβαίνει, μπορεί και αγαπά και προσέχει και βλέπει...Όσο πιο πολλή γνώση σ'ένα πράγμα, τόσο μεγαλύτερη αγάπη...Όσοι φαντάζονται ότι όλα τα φρόυτα ωριμάζουν την ίδια εποχή με τις φράουλες, δεν ξέρουν τίποτε για τα σταφύλια." ΠΑΡΑΚΕΛΣΟΣ

Τετάρτη 10 Ιουλίου 2013

"Σχολικός Εκφοβισμός - Θυματοποίηση (bullying)"

Ο Σχολικός Εκφοβισμός-Θυματοποίηση αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο που απαντάται σε όλες τις κοινωνίες και τα σχολικά περιβάλλοντα. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις καθώς όλο και πιο συχνά καταγράφονται περιστατικά βίας και εκφοβισμού μέσα στα σχολεία.
Ερευνητικά δεδομένα από όλες τις ηπείρους δείχνουν ότι ένας σημαντικός
αριθμός μαθητών που φοιτούν σε όλες τις σχολικές βαθμίδες συμμετέχουν,
με κάποιο τρόπο, σε φαινόμενα επιθετικών προσβολών και θυματοποίησης.
Η ακριβής εμφάνιση του φαινομένου είναι δύσκολη και ποικίλει ανάλογα με
τη χώρα και την ηλικία των μαθητών Τα εκφοβιστικά επεισόδια μειώνονται
με την αύξηση της ηλικίας των μαθητών. Εντείνονται σε τάξεις δημοτικού και γυμνασίου και μειώνονται στις τάξεις του Λυκείου.
Τα ερευνητικά ευρήματα δείχνουν ότι, και στην Ελλάδα, το φαινόμενο
της θυματοποίησης (victimization) κυμαίνεται στα ίδια ποσοστά με εκείνα
των ευρωπαϊκών σχολείων.  Σε έρευνα της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, οι μαθητές της έρευνας δήλωσαν, σε ένα ποσοστό 29,4%, ότι υπήρξαν μάρτυρες διαφόρων μορφών εκφοβισμών και βίας, με σκοπό τη θυματοποίησή τους. 

Τι είναι όμως ο σχολικός εκφοβισμός;


Οι Smith και Smith όρισαν το φαινόμενο του εκφοβισμού (bullying),
ως την «συστηματική κατάχρηση εξουσίας», θεωρώντας ότι αυτό αποτελεί
το κυριότερο χαρακτηριστικό και διαφοροποιεί, ουσιαστικά, το φαινόμενο
αυτό από άλλες μορφές επιθετικής συμπεριφοράς Με τον όρο εκφοβισμός
(bullying) σηματοδοτείται, συνεπώς, μια (συμβολική ή κυριολεκτική) επιθετική
συμπεριφορά, η οποία χαρακτηρίζεται από διάρκεια στο χρόνο, προέρχεται
από ένα μαθητή ή από μια ομάδα μαθητών (συνήθως μικρή) και στοχεύει ένα
μαθητή-θύμα, ο οποίος δεν είναι ικανός να υπερασπίσει τον εαυτό του.
Η σκόπιμη και επαναλαμβανόμενη θυματοποίηση αποτελεί, επομένως, μια
άμεση επιθετική πράξη, η οποία μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, όπως:
η λεκτική (βρισιές, απειλές, χλευασμοί, μειωτικά, σεξιστικά, ρατσιστικά
σχόλια, χρήση μειωτικών υποκοριστικών, κλπ )
η φυσική/σωματική (σπρωξίματα, χειροδικίες, κλωτσιές, τραβήγματα
μαλλιών, φτυσίματα, κλπ )
η συναισθηματική -ψυχολογική (διάδοση αρνητικών φημών, η χρήση μειωτικών σχολίων για κάποιον, η υπονόμευση γενικά της κοινωνικής υπόστασης του άλλου,
η περιθωριοποίησή του στο πλαίσιο κοινωνικών/διαπροσωπικών σχέσεων,
πάντοτε με σκοπό την πρόκληση πόνου μέσα από την απόρριψη και τον εξο-
στρακισμό του από τις παρέες των συνομηλίκων.
Η αιτιολογία του σχολικού εκφοβισμού, το γιατί συμβαίνει αυτό είναι πολυ-παραγοντική.
Ρόλο σημαντικό διαδραματίζουν:
  • Κοινωνικοί, Γνωστικοί, Συναισθηματικοί και Ψυχολογικοί παράγοντες.
  • Τα ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού (ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά, εξελικτική πορεία του παιδιού, τραυματικές εμπειρίες)
  • Οικογενειακό περιβάλλον (αυστηρές ή ελαστικές μέθοδοι ανατροφής, άσκηση βίας στο σπίτι, ανασφαλής δεσμός παιδιού-γονιού, έλλειψη αγάπης)
  • Φύλο (πιο συχνά εκδηλώνεται η βία στα αγόρια)
  • Σχολικό περιβάλλον (ανεπαρκής έλεγχος, συνωστισμός μαθητών, ελλείψεις προσωπικού, φτώχεια ερεθισμάτων που προσφέρει το σχολικό σύστημα, έλλειψη φαντασίας και δημιουργικότητας)
  • Ψυχολογικό κλίμα του σχολείου (ανταγωνιστικό, απρόσωπο, εχθρικό, δεν προσανατολίζεται στις διαπροσωπικές σχέσεις αλλά στην επίδοση, ελεγκτικό) 
  • Εκπαιδευτικό σύστημα (προσανατολισμένο σε τιμωρίες, απειλές και χαμηλή επιβράβευση των μαθητών)
  • Τρέχοντα Κοινωνικά προβλήματα που επηρεάζουν τους μαθητές
  • Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, Διαδίκτυο, Ηλεκτρονικά παιχνίδια (προβολή βίας)
  • Στάσεις Γονιών, Εκπαιδευτικών και Μαθητών σε σχέση με τη Βία και τον Εκφοβισμό
Οι Ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του φαινομένου είναι πολύ σημαντικές και επηρεάζουν την ψυχοκοινωνική εξέλιξη του παιδιού και τη διαδικασία της ομαλής ενηλικίωσής του.
Πιο συγκεκριμένα οι επιπτώσεις σε ένα παιδί που δέχεται Σχολικό Εκφοβισμό ή Θυματοποιείται είναι:
  • Άγχος και ανασφάλεια
  • Σχολική άρνηση
  • Απουσίες στο σχολείο, τάσεις φυγής από το σπίτι
  • Σχολική αποτυχία
  • Φοβίες
  • Εμφάνιση μαθησιακών δυσκολιών
  • Ψυχοσωματικά προβλήματα (πονοκέφαλοι, πόνοι σε κοιλιακή χώρα και στομάχι, διαταραχές ύπνου, νυχτερινή ενούρηση σε μικρότερες ηλικίες)
  • Τέλος οι πιο σοβαρές είναι η Κατάθλιψη και οι Απόπειρες Αυτοκτονίας
 Τα παιδιά που πέφτουν συνήθως θύματα εκφοβισμού και θυματοποίησης παρουσιάζουν τα εξής χαρακτηριστικά:
  • Έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση
  • Έχουν αυξημένο άγχος και ανασφάλεια
  • Είναι εσωστρεφή και μοναχικά
  • Είναι ήσυχα και αντιδρούν παθητικά στη βία
  •  Δύσκολα υπερασπίζονται τον ευατό τους
Τα παιδιά θύματα αντιδρούν συνήθως με πανικό όταν δέχονται τον εκφοβισμό. Δέχονται παθητικά αυτό που τους συμβαίνει και φοβούνται ότι αν μιλήσουν για ό,τι έχει συμβεί θα υποστούν περαιτέρω τιμωρία. Νιώθουν τα ίδια ενοχές, ότι προκάλεσαν και φταίνε για αυτό που συνέβη, ενώ φυσικά δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Νιώθουν έντονη σύγχυση, άγχος, θλίψη και απομονώνονται. Στα διαλείμματα δεν παίζουν με τους άλλους συμμαθητές τους αλλά συνήθως βρίσκονται κοντά σε κάποιο δάσκαλο ή καθηγητή για να νιώθουν ασφάλεια. Έχουν την πεποίθηση ότι οι ενήλικες δεν μπορούν να τα βοηθήσουν αποτελεσματικά, και ότι αν μιλήσουν με κάποιον ενήλικα θα εισπράξουν περισσότερη βία από τους εκφοβιστές τους.
Τα παιδιά-θύτες από την άλλη, τα παιδιά δηλαδή που ασκούν τη βία και εκφοβίζουν, είναι παιδιά που έχουν και αυτά χαμηλή αυτοεκτίμηση, άσχετα αν παρουσιάζουν μια εικόνα όπου δείχνουν ατρόμητα και σίγουρα για τον εαυτό τους. Είναι ενεργητικά και υπερ-δραστήρια, επιθετικά και επιρρεπή σε παραβίαση κανόνων και αντικοινωνικές μορφές συμπεριφοράς. Επίσης, σπάνια αισθάνονται ηθικούς ενδοιασμούς ή τύψεις για τις πράξεις τους.
Θα πρέπει να επισημαίνεται ότι δεν τιμωρούμε με βία και δεν εκφοβίζουμε τα παιδιά που ασκούν εκφοβισμό γιατί έτσι ενισχύουμε τη βίαιη συμπεριφορά τους αντί να τη μειώσουμε. Επίσης, δεν θα πρέπει τα παιδιά θύτες να απομονώνονται και να περιθωριοποιούνται στο σχολικό περιβάλλον καθώς έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες να συνεχίσουν ως αντίδραση την επιθετική-παραβατική τους συμπεριφορά. Στόχος είναι να καταλάβουν τα παιδιά αυτά τα λάθη τους και να διορθώσουν με τη βοήθεια των γονιών τους και των εκπαιδευτικών τους την ανεπιθύμητη συμπεριφορά τους. Δεν καταδικάζουμε τα ίδια τα παιδιά και το χαρακτήρα τους ή την προσωπικότητά τους αλλά τη συμπεριφορά τους.
Για την αντιμετώπιση αυτού του πολύ σοβαρού φαινομένου πρέπει να συμπράξουν γονείς και εκπαιδευτικοί. Χρειάζεται ενημέρωση των παιδιών για το πως θα αντιμετωπίζουν αυτές τις καταστάσεις, είτε είναι θύματα είτε είναι απλοί μάρτυρες σε κάποιο περιστατικό εκφοβισμού.
Γονείς και εκπαιδευτικοί θα πρέπει να είναι κοντά στα παιδιά, να έχουν αναπτύξει μια σχέση ασφάλειας και εμπιστοσύνης μαζί τους και να συζητούν πολύ με τα παιδιά. Να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να μιλούν και να αποκαλύπτουν τα περιστατικά αυτά για να σπάσει ο κύκλος σιωπής γύρω από τη  βία. Να συμβουλεύουμε τα παιδιά να είναι ασφαλή και να ζητούν τη βοήθεια των ενηλίκων όταν τη χρειάζονται χωρίς δισταγμό.
Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να πληροφορούν τους γονείς για τις συμπεριφορές εκείνες που απαρτίζουν
το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, για τους οικογενειακούς παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξή του, για τα προειδοποιητικά σημάδια τα οποία θα τους βοηθήσουν να εντοπίσουν τόσο το θύτη, όσο και το θύμα και για τις ενέργειες, στις οποίες πρέπει να προβούν για να το αντιμετωπίσουν Έτσι αυξάνεται η γονεϊκή επίγνωση του προβλήματος και τονίζεται η σπουδαιότητα της γονεϊκής εμπλοκής για την επιτυχία της αντιμετώπισης.

 Λαζαρίδου Μαργαρίτα, Ψυχολόγος 




Δευτέρα 1 Ιουλίου 2013

"Η οικονομική κρίση και οι ψυχολογικές επιπτώσεις στο σχολικό - εκπαιδευτικό περιβάλλον."

Το σχολείο αποτελεί το πρώτο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, μια μικρογραφία της κοινωνίας που συναντά ένα παιδί μετά την οικογένειά του. Είναι ένας χώρος όπου αναπτύσσονται μοτίβα κοινωνικών σχέσεων και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις παρόμοιες με αυτές που θα κληθεί αργότερα το παιδί να αναπτύξει στην ενήλικη ζωή του.
Βασικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού. Για να κατανοήσουμε τη σημασία που έχει θα μιλήσουμε για τη μάθηση.
Η μάθηση αποτελεί κομβικό σημείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ορισμός: Η μάθηση είναι η διαρκής μεταβολή της συμπεριφοράς, των στάσεων, των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων ενός ατόμου ως αποτέλεσμα των εμπειριών που επεξεργάζεται και της άσκησης. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες μάθησης (Vygotsky, Piaget, Skinner συντελεστική, Pavlof εξαρτημένη κτλ.). Εδώ, θα συζητήσουμε για τη Θεωρία της Κοινωνικής Μάθησης του  Bandura. Σύμφωνα με αυτή, η μαθησιακή συμπεριφορά ρυθμίζεται, επηρεάζεται και ελέγχεται από περιβαλλοντικούς παράγοντες και όχι από έμφυτες ή εσωτερικές δυνάμεις. Τα παιδιά μαθαίνουν μέσω της παρατήρησης, της μίμησης των μοτίβων της συμπεριφοράς που βλέπουν γύρω τους. [Τα τρία στάδια είναι 1) Η έκθεση του παιδιού στις αντιδράσεις του άλλου, 2) η μίμηση και εσωτερίκευση των παρατηρούμενων συμπεριφορών και 3) η μεταγενέστερη αποδοχή των πράξεων-προτύπων που οδηγούν τη συμπεριφορά.]
Λέξη κλειδί αποτελεί η «παρατήρηση». Εισάγεται η έννοια του ντετερμινισμού, όπου ναι μεν η συμπεριφορά διαμορφώνεται ως απάντηση στο περιβάλλον αλλά και στο ότι οι άνθρωποι είναι σε θέση να αυτοπροσδιοριστούν και να ασκήσουν επιρροή στο περιβάλλον τους. Με αυτό τον τρόπο κατασκευάζεται η αυτοπεποίθηση, κομβικός όρος στη διαδικασία της επιτυχούς μάθησης, η πίστη δηλαδή του ατόμου ότι μπορεί να ασκήσει έλεγχο στα κρίσιμα γεγονότα της ζωής του και να αυτορρυθμίζει τη συμπεριφορά του ανάλογα με τις συνέπειες.
Από όλα αυτά καταλαβαίνουμε πως ο εκπαιδευτικός επηρεάζει με τη συμπεριφορά του και την προσωπικότητά του τη σχολική επιτυχία ή αποτυχία των μαθητών και τη συμπεριφορά τους.
Είναι άρρηκτη η σχέση της μάθησης, της διδασκαλίας και των κινήτρων.

ΚΙΝΗΤΡΑ
Σημαντικό στοιχείο για να κατανοήσουμε το πώς λειτουργούν μαθητές και εκπαιδευτικοί είναι τα κίνητρα.
Κίνητρο είναι αυτό που μας ωθεί να κάνουμε κάτι. Σύμφωνα με τον Atkinson και τη Θεωρία του Κινήτρου Επίτευξης, είναι η διαδικασία συνειδητή ή ασυνείδητη, μέσω της οποίας προκαλείται και συντηρείται κάποια στοχοθετημένη δράση με εσωτερικά ή εξωτερικά κίνητρα επίτευξης. Κίνητρα είναι τόσο οι εσωτερικές αιτίες της συμπεριφοράς (ένστικτα, ανάγκες, ορμές, επιθυμίες) όσο και οι εξωτερικές αιτίες όπως αμοιβές, επιβραβεύσεις, επιδοκιμασίες ή απωθητικοί μηχανισμοί σύμφωνα με τον Κ.Lewin.

ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ
Τα εργασιακά κίνητρα σχετίζονται με την προσωπικότητα, τους στόχους, τις αξίες και τις φιλοδοξίες του ατόμου. Ισχυρά κίνητρα αποτελούν:
1.       Οικονομικές απολαβές
2.       Επαγγελματική σταθερότητα
3.       Απόκτηση νέων εμπειριών
4.       Προκλήσεις
5.       Άσκηση επιρροής στους άλλους
6.       Προσωπική προβολή και επαγγελματική ανέλιξη
7.       Κύρος, κοινωνική αποδοχή και καταξίωση
8.       Προσφορά στο κοινωνικό σύνολο

Το πώς ο καθηγητής αντιμετωπίζει την καθημερινή σχολική ρουτίνα, πόσο αξιοποιεί τις περιορισμένες δυνατότητες του εκπαιδευτικού συστήματος για δημιουργική δράση και προσωπική εξέλιξη και ανάπτυξη συνδέεται με τα κίνητρα και τις σχέσεις που αναπτύσσονται με όλους τους φορείς που εμπλέκονται στην εκπαίδευση. Σημαντικό είναι να ληφθούν υπόψη οι σχολικές συνθήκες μέσα στις οποίες λειτουργεί ο εκπαιδευτικός.
Η κάλυψη της ανάγκης του εκπαιδευτικού για αυτοπραγμάτωση αποτελεί κίνητρο επαγγελματικής ανάπτυξης σύμφωνα με τη θεωρία της ιεράρχησης των αναγκών του Maslow. Το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα δυσχεραίνει τη διαδικασία της αυτοπραγμάτωσης. Ο κοινωνικός ανταγωνισμός πλήττει την αυτοεκτίμηση του εκπαιδευτικού και δεν υπάρχει ολόπλευρη ανάπτυξη της δημιουργικότητας-ατομικότητάς του. Οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται σε άμεση σχέση με την κοινωνική πραγματικότητα και επηρεάζονται από αυτή.
Ο δάσκαλος αποτελεί πρότυπο ρόλου και μίμησης. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού δεν είναι να λειτουργεί μόνο ως φορέας γνώσης αλλά και ως φορέας νέων εμπειριών, στάσεων και αξιών.
Διάφορα ερευνητικά δεδομένα έχουν δείξει ότι οι Έλληνες δάσκαλοι λειτουργούν περισσότερο και πρωτίστως με το συναίσθημα με στόχο τη διάπλαση του χαρακτήρα των παιδιών, την κοινωνικοποίηση, την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και τελευταία την απόκτηση γνώσεων.
Παράγοντες που συμβάλλουν στην επαγγελματική ικανοποίηση ή δυσαρέσκεια είναι ενδογενείς ή εξωγενείς όπως επαγγελματική ανέλιξη, η ίδια η φύση της εργασίας, η υπευθυνότητα, οι οικονομικές αποδοχές και οι συνθήκες της εργασίας.
Η ανάγκη των εκπαιδευτικών για συνεχή επιμόρφωση και κατάρτιση δεν καλύπτεται από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, δεν υπάρχει κρατική επιμορφωτική πολιτική,  με συνέπεια να παρακωλύεται η ανάγκη του εκπαιδευτικού για προσωπική ανάπτυξη και επαγγελματική ολοκλήρωση.
Ο αποτελεσματικός δάσκαλος είναι αυτός που διαθέτει υψηλά κίνητρα. Αυτός που διαθέτει ακεραιότητα, ενθουσιασμό, τάση για βελτίωση, αλληλοσεβασμό, πάθος για μάθηση και γνώση, χιούμορ, ορθή κρίση, οργανωτικότητα και προσαρμοστικότητα. Δάσκαλος είναι αυτός που αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους μαθητές του, που εξατομικεύει τη διδασκαλία και που αξιοποιεί παιδαγωγικά τα τεχνολογικά μέσα που διαθέτει. Το ερώτημα βέβαια που παραμένει, είναι κατά πόσο όλα αυτά είναι εφικτά στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα της οικονομικής κρίσης. Με όλα τα παραπάνω, το επάγγελμα του εκπαιδευτικού, ανάγεται σε λειτούργημα.

ΑΝΤΙΚΙΝΗΤΡΑ
Αντικίνητρα για το επάγγελμα του εκπαιδευτικού αποτελούν:
1.       Οικονομική υποβάθμιση, μείωση μισθών
2.       Ελλιπής υλικοτεχνική υποδομή των σχολείων
3.       Ελλιπής εξοπλισμός
4.       Ακατάλληλες αίθουσες
5.       Ακατάλληλες συνθήκες διδασκαλίας
6.       Προβλήματα υγιεινής και ασφάλειας (θέρμανση κτλ)
7.       Υπερπληθείς τάξεις
8.       Πλήθος μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή προβληματικές-παραβατικές συμπεριφορές (που απαιτούν ειδική κατάρτιση του εκπαιδευτικού και χρόνο για το συγκεκριμένο παιδί).

Όλα αυτά, δημιουργούν ένα ασφυκτικό περιβάλλον για το διδακτικό έργο.
Το εκπαιδευτικό σύστημα έπασχε στην Ελλάδα αλλά τα τελευταία χρόνια με την κρίση έχει αποδιοργανωθεί –διαλυθεί τελείως.

Το σύγχρονο σχολείο της κρίσης, προάγει τον ανταγωνισμό, τη στείρα μηχανική γνώση, την απουσία κριτικής σκέψης, την αποπροσωποποίηση και αποξένωση της διαδικασίας της μάθησης και των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ δασκάλων και μαθητών.
Δεν παρέχονται κίνητρα στον εκπαιδευτικό για δημιουργική ανάπτυξη και εξέλιξη μέσα στο σχολικό περιβάλλον και παρουσιάζονται φαινόμενα επαγγελματικής εξουθένωσης και ψυχολογικής εξάντλησης των εκπαιδευτικών.

Η οικονομική κρίση επηρεάζει πολλές πλευρές της σχολικής κοινωνίας όπως είναι η σχολική επίδοση των μαθητών(αποτυχία ή επιτυχία), η συμπεριφορά τους, τα κίνητρα για μάθηση, επηρεάζει την αποδοτικότητα των εκπαιδευτικών, τη συμπεριφορά τους, την επαγγελματική τους πορεία.

Ο εκπαιδευτικός πρέπει να είναι «βράχος», φορέας της ηθικής, των αξιών ,της ελπίδας, της δημιουργίας και καθοδηγητής των νέων ανθρώπων που διαπλάθουν και διαμορφώνουν την προσωπικότητάς τους μέχρι την ενηλικίωση.


Ημερίδα του Κοινοτικού Κέντρου Ψυχικής Υγείας Καβάλας
Λαζαρίδου Μαργαρίτα, Ψυχολόγος Κλινικής Κατεύθυνσης