"AΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ-ΠΟΙΑ Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥΣ;"

ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ

· Τι είναι η "αυτοεκτίμηση";

- Η φύση της έννοιας

Η έννοια της αυτοεκτίμησης κυριαρχεί στη μοντέρνα ζωή και θεωρείται από πολλούς το κλειδί για επιτυχία και (καταξίωση) ολοκλήρωση σε όλους τους τομείς.

Δεν υπάρχει συμφωνία των επιστημόνων για τον ορισμό της και είναι δύσκολο να πει κανείς τί ακριβώς είναι η αυτοεκτίμηση. Διαφορετικές προσεγγίσεις και θεωρητικά μοντέλα οριοθετούν την έννοια διαφορετικά.

Σ' αυτή την εργασία θα επικεντρωθούμε στην έννοια της αυτοεκτίμησης που ανα­φέρεται στο πώς νοιώθουν οι άνθρωποι γενικά για τον εαυτό τους και στο πώς αξιολογούν τις ικανότητες και τις αποδόσεις τους.

Οι άνθρωποι με υψηλή αυτοεκτίμηση χαρακτηρίζονται γενικά από αισθήματα αγάπης και ενδιαφέροντος για τον εαυτό τους. Οι άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμη­ση χαρα­κτηρίζονται από μέτρια θετικά ή διφορούμενα συναισθήματα για τον εαυτό τους. Στους πληθυσμούς που εμφανίζουν ψυχοπαθολογικά προβλήματα, η χαμηλή αυτοεκτί­μηση συνδέεται με μίσος του ατόμου για τον εαυτό του. Η αυτοεκτίμηση επιδρά στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και που αντιδρούμε στα ερεθίσματα.

Η αυτοεκτίμηση έχει αποδειχθεί ότι εμπλέκεται σε πολλά ψυχολογικά φαινόμενα κλινικής φύσης (άγχος, κατάθλιψη κ.ά.) γι' αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία η περαιτέρω μελέτη γι' αυτή.

· Το κίνητρο της αυτο-ενίσχυσης

Το αίσθημα της αυτοαξίας, αναφέρεται σε στιγμιαίες συναισθηματικές κατα­στά­σεις, κυρίως εκείνες που προκύπτουν από κάποιο αρνητικό ή θετικό απο­τέ­λε­σμα. Αυτές οι καταστάσεις ενισχύουν ή απειλούν την αυτοεκτίμηση. Κάποιες υποθέσεις αναφέρουν πως η θετική ή αρνητική αυτοεκτίμηση πετυχαίνεται ανάλογα με την επανατροφο­δό­τηση που δέχεται το άτομο από το περιβάλλον, θετική ή αρνη­τική. Πολλοί ερευνητές διαφωνούν με τις υποθέσεις αυτές.

Σημαντικό κίνητρο για την αυτοαξία, είναι το κίνητρο της αυτο-ενίσχυσης. Όπως είναι γνωστό, βασική ανάγκη του ανθρώπου, είναι να νιώθει καλά με τον εαυτό του. Αυτό το κίνητρο αναφέρεται στο ότι οι άνθρωποι ωθούνται στο να έχουν υψηλό αίσθημα αυτοαξίας. Θέλουν να είναι περήφανοι για τους εαυτούς τους, να νιώθουν ότι έχουν αξία ως υπάρξεις μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο που τους περιβάλ­λει. Αγωνίζονται να διατηρήσουν ή να μεγαλώσουν το αίσθημα της αυτοαξίας τους. Η ανάγκη αυτή είναι παγκόσμια, ο τρόπος όμως διαφέρει από πολιτισμό σε πολι­τισμό, από κοινωνία σε κοινωνία. Η πηγή αυτής της ανάγκης δεν είναι ξεκάθαρη. Δεν έχει διευκρινιστεί γιατί οι άνθρωποι αποζητούν θετική αυτοαξία. Μερικοί υποστηρίζουν ότι αυτή η ανάγκη πηγάζει από τη φύση του ανθρώπου. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η επιδίωξη θετικής αυτοαξίας συμβαίνει, γιατί έχει συνδεθεί με θετικά αποτελέσματα. Τέλος, μερικοί υποστηρίζουν ότι η αυτοαξία είναι απαραί­τητη γιατί δίνει νόημα στη ζωή και προστα­τεύει το άτομο από το αναπόφευκτο του θανάτου.

Όποια και να είναι η πηγή αυτής της ανάγκης, το σίγουρο είναι ότι η αυτοαξία κινητοποιεί μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς του ανθρώπου.

· Προέλευση αυτοεκτίμησης

- Θεωρητικά μοντέλα

Συναισθηματικό μοντέλο

Το μοντέλο αυτό υποστηρίζει η αυτοεκτίμηση αναπτύσσεται σε μικρή ηλικία και περι­λαμβάνει δυο τύπους αισθημάτων. Το πρώτο είναι το αίσθημα του ανήκειν και έχει τις ρίζες του σε κοινωνικές εμπειρίες. Αναφέρεται στη χωρίς όρους αγάπη, αποδοχή και ανα­γνώριση της αξίας του ατόμου για αυτό που είναι. Αυτό παρέχει στο άτομο ασφάλεια σε ό,τι και να του συμβεί. Το αίσθημα του ανήκειν λειτουργεί σε ασυνείδητο επί­πεδο.

Το δεύτερο αίσθημα είναι το αίσθημα της κυριαρχίας. Αναφέρεται στην αίσθηση ότι το άτομο έχει κάποια επίδραση στον κόσμο, στην καθημερινή ζωή των άλλων αν­θρώπων. Το αίσθημα της κυριαρχίας προκύπτει όταν εμπλεκόμαστε σε δρα­­στηριότητες ή καταφέρνουμε να ξεπεράσουμε εμπόδια και δυσκολίες. Νοιώ­θουμε ότι η συμπε­ριφορά μας προκαλεί αποτέλεσμα και αυτό προωθεί την υψηλή αυτοεκτίμηση.

Η αλληλεπίδραση γονιού-παιδιού σε μικρή ηλικία είναι σημαντική για την αυτο­εκτί­μηση. Επιβράβευση του παιδιού οδηγεί σε υψηλή αυτοεκτίμηση. Στην θεωρία του E. Erikson η σχέση του γονιού - παιδιού παίζει κεντρικό ρόλο για την ανάπτυξη της αυτο­εκτίμησης. Επίσης, ο Βοwlby, στη θεωρία δεσμού, αναφέρει πως η σχέση μάνας-παιδιού παίζει κεντρικό ρόλο στη δημιουργία αισθημάτων ασφαλείας, αυτονομίας που θέ­τουν βάσεις-θεμέλια από αυτή την ηλικία (βρεφική) για την πορεία της αυτοεκτίμη­σης.

Γνωστικό Μοντέλο

Το μοντέλο αυτό, αναφέρει ότι η αυτοεκτίμηση συνίσταται στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αξιολογούν τις ιδιαίτερες ικανότητες και αποδόσεις τους, μέσω μιας λογικής διαδικασίας. Αυτές οι αξιολογήσεις, υπαγορεύουν το επίπεδο της αυτοεκτίμη­σης. Αν κάποιος πιστεύει πως διαθέτει πολλά κοινωνικά επιθυμητά προσόντα, τότε θα έχει και υψηλή αυτοεκτίμηση. Η ιδέα ότι η αυτοεκτίμηση εξαρτάται στο τί πιστεύουμε για τον εαυτό μας σε τομείς μεγάλης προσωπικής σημασίας προέρχεται από την άποψη του James's (1980) ότι αυτοεκτίμηση σημαίνει επιτυχία και καταξίωση. Νοιώθουμε καλά για τον εαυτό μας όταν τα αποτελέσματα ξεπερνούν τις προσδοκίες μας και άσχη­μα όταν τα αποτελέσματα είναι πολύ κάτω από αυτές.

Υπάρχει διαφωνία ανάμεσα στον τρόπο που οι άνθρωποι βλέπουν τις ικανότητές τους και στο ιδανικό του πώς θα έπρεπε να είναι σ'αυτούς τους τομείς. Όσο πιο πολύ ταιριάζει η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας με την ιδανική αυτο-εικόνα, τόσο μεγαλύτερος θα είναι ο δείκτης της αυτοεκτίμησης.

Οι άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση έχουν ασταθείς και ασυνεπείς αυτοαξιο­λογήσεις από μέρα σε μέρα και είναι λιγότερο σίγουρα για τις αποδόσεις τους. Όλα αυτά δημιουργούν σύγχυση στην έννοια και αντίληψη του εαυτού.

Το γνωστικό μοντέλο παρουσιάζει αρκετά προβλήματα και έχει δεχτεί κριτική. Επιγραμματικά αναφέρουμε ότι η αυτοεκτίμηση δεν αλλάζει τόσο συχνά μέσω των αυτοαξιολογήσεων όπως υποστηρίζει το γνωστικό μοντέλο και υπάρχουν μοντέλα και θεωρίες που επιβεβαιώνουν ότι η αυτοεκτίμηση εμφανίζεται στην παιδική ηλικία. Τέλος, αφήνει αναπάντητο το ερώτημα γιατί οι άνθρωποι αξιολογούν θετικά ή αρνητικά τον εαυτό τους.

Κοινωνιολογικό μοντέλο

Το μοντέλο αυτό υποστηρίζει ότι η αυτοεκτίμηση επηρεάζεται από κοινωνικούς παράγοντες. Αν θεωρούμε ότι είμαστε αποδεκτοί και έχουμε αξία στην κοινωνία, τότε θα έχουμε υψηλή αυτοεκτίμηση.

Μεταβλητές όπως το επάγγελμα, η κοινωνική και οικονομική κατάσταση και το μορφωτικό επίπεδο βρέθηκε πως δεν επηρεάζουν την αυτοεκτίμηση. Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας, η αυτοεκτίμηση εξαρτάται εν μέρει από την ομάδα στην οποία ανήκουμε και από την κοινωνική μας ταυτότητα. Άνθρωποι που αξιολογούν θετικά την κοινωνική ενδο-ομάδα στην οποία ανήκουν, απολαμβάνουν θετική αυτοεκτί­μηση σε σχέση με αυτούς που την αξιολογούν αρνητικά.

Το φύλο δεν αποτελεί μεταβλητή που επηρεάζει την αυτοεκτίμηση καθώς άντρες και γυναίκες βασίζουν την αυτοεκτίμησή τους σε διαφορετικές αποδόσεις. Οι γυναίκες δίνουν βάση σε διαπροσωπικά προσόντα, ενώ οι άντρες στον ανταγωνισμό και στην προσωπική επιτυχία.

· Αντίδραση στην Αποτυχία

Η αυτοεκτίμηση επηρεάζει το πώς αντιδρούν οι άνθρωποι στην αρνητική επανα­τροφοδότηση (αποτυχία). Άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση αισθάνονται ντροπή, ταπείνωση και ανεπάρκεια και χρεώνουν αποτυχία σε αυτό. Αντίθετα, οι άνθρωποι με υψηλή αυτοεκτίμηση αισθάνονται απογοήτευση, αλλά δεν νοιώθουν ταπείνωση ή κοινωνική ανεπάρκεια.

Άνθρωποι χαμηλής αυτοεκτίμησης έχουν αυτο-προστατευτικό προσανατολισμό, δεν ρισκάρουν, κινούνται με ασφάλεια αλλά έτσι μειώνουν τις ευκαιρίες να επιβραβευ­θούν. Αντίθετα, οι άνθρωποι με υψηλή αυτοεκτίμηση έχουν ως κίνητρο την αυτο-ενίσχυση, ρισκάρουν και έχουν θετικά αποτελέσματα.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση κινητοποιεί λιγότερο τα άτομα για αποκατάσταση αρνητικών διαθέσεων από ότι η υψηλή. Σε απάντηση αρνητικών γεγονότων, οι άνθρω­ποι χρησιμοποιούν στρατηγικές που θεωρούν ότι θα τους βοηθήσουν να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες αυτές.

Τα άτομα με χαμηλό δείκτη αυτοεκτίμησης κάνουν εσωτερικές, σταθερές και συνολικές αποδόσεις. Δεν εμπλέκονται σε δραστηριότητες μετά από αποτυχία, δεν δου­λεύουν σκληρά για να βελτιώσουν την απόδοσή τους, και υπεργενικεύουν τα αρνη­τικά γεγονότα.

· Επίλογος

Για τη βελτίωση της αυτοεκτίμησης, επιβάλλεται να θεωρήσουμε τον άνθρωπο ως ολότητα, να επικεντρωθούμε στα συναισθήματά του και όχι να κρίνουμε τις ικανότητες και τα προσόντα του. Η αυτοεκτίμηση δεν αναφέρεται στο "τί" είναι κάποιος, αλλά στο "ποιός".

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

· Τι είναι η "Κατάθλιψη"; (Η φύση της)

Η κατάθλιψη ανήκει στην ομάδα των Διαταραχών της Διάθεσης (ή Συναισθη­ματικών Διαταραχών). Η συναισθηματική διάθεση είναι ο καθολικός και σταθερός συναισθηματικός τόνος που βιώνεται εσωτερικά και σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό όλες κυριολεκτικά τις πλευρές συμπεριφοράς ενός ατόμου, καθώς και την αντίληψη για τον κόσμο που έχει το άτομο αυτό.

Η κατάθλιψη θεωρείται ως μία συνηθισμένη ψυχοβιολογική αντίδραση στην ένταση. Όλοι οι άνθρωποι, σε πολλές φάσεις της ζωής τους είναι υποχρεωμένοι να αντι­με­τωπίσουν ένα σωρό εντάσεις, που τους επηρεάζουν και προκαλούν αλλαγές στην ύπαρξή τους, γνωστικές και συναισθηματικές. Θεωρητικά, ο καθένας εν δυνάμει μπορεί να εμφανίσει κατάθλιψη με συνδυασμό συγκεκριμένων περιβαλλοντικών συνθηκών.

Η κατάθλιψη παρουσιάζει ετερογένεια καθώς επηρεάζεται από πολλούς παράγο-ντες (που θα συζητηθούν παρακάτω), χαρακτηρίζεται από ποικιλία συμπτωμάτων και θα περιλαμβάνει διάφορες υποκατηγορίες.

· Πότε κάποιος υποφέρει από κατάθλιψη;

- Συμπτώματα

Έχει βρεθεί μέσα από έρευνες πως σχεδόν όλοι οι άνθρωποι έχουν περάσει τουλάχιστον ένα ελαφρύ καταθλιπτικό επεισόδιο στη ζωή τους. Για να γίνει διάγνωση όμως κατάθλιψης, τα συμπτώματα θα πρέπει να έχουν διάρκεια τουλάχιστον 6 μηνών. Τα συμπτώματα έχουν μεγάλη ποικιλία και ορισμένα δεν είναι ιδιαίτερα εμφανή.

Το άτομο που βρίσκεται σε καταθλιπτική διαταραχή εμφανίζει καταθλιπτική διάθεση, νοιώθει θλίψη, απογοήτευση, άγχος, απελπισία. Επίσης, παρατηρούνται διατα­ραχές ύπνου, όρεξης, εξάντληση, ελάττωση σεξουαλικού ενδιαφέροντος (libido). Ακό­μη υπάρχει απώλεια ενδιαφέροντος για θέματα που πριν παρουσίαζαν ενδιαφέρον για το άτομο, ανημπόρια, έλλειψη ελπίδας και σκέψεις ή απόπειρες αυτοκτονίας. Υπάρχουν αισθήματα αναξιότητας, ενοχής, αρνητική αυτοεικόνα χαμηλής αυτοεκτίμησης και ψευδαισθήσεις ή παραληρητικές ιδέες. Τέλος, υπάρχουν σωματικά ενοχλήματα όπως έντο­νοι πονοκέφαλοι, δύσπνοια, μυϊκοί σπασμοί, ναυτία και άλλα.

· Επιδημιολογία

Η κατάθλιψη παρουσιάζεται συχνότερα στις γυναίκες με ποσοστό 10-25% ενώ στους άνδρες 5-12%.

· Αιτιολογία της κατάθλιψης - τί προκαλεί την κατάθλιψη;

Η κατάθλιψη θεωρείται σήμερα ως η ασθένεια της μοντέρνας κοινωνίας, αφού τα τελευταία χρόνια, τα ποσοστά των ανθρώπων που εμφανίζουν κατάθλιψη έχουν αυξηθεί σημαντικά. Ο σύγχρονος άνθρωπος, έχει λύσει τις βασικές βιοτικές του ανάγκες, αλλά έχει να αντιμετωπίσει μεγάλες δυσκολίες. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, το κυνήγι του χρήματος και της κοινωνικής και επαγγελματικής καταξίωσης, έχει επιφέρει σοβαρά ρήγματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, στο θεσμό της οικογένειας, στην ίδια την ύπαρξη του ανθρώπου. Έτσι, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αποξενώνονται, γίνονται δυστυχισμένοι και εμφανίζουν κατάθλιψη.

Η αιτιολογία της έχει γίνει αντικείμενο μελέτης πολλών διαφορετικών προσεγ­γίσεων και θεωριών, χωρίς ωστόσο να έχει δοθεί μια ακριβής απάντηση στο ερώτημα τί προκαλεί την κατάθλιψη. Έχει διαπιστωθεί πως υπάρχουν γενετικοί, ψυχοκοινωνικοί, νευροβιο­λογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες που αιτιολογούν την κατάθλιψη. Σ' αυτή την εργασία θα μελετηθούν οι κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί - αιτιολογικοί παράγοντες.

· Η σημασία του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος

Ο άνθρωπος ζει μέσα στο περιβάλλον και βρίσκεται σε διαρκή αλληλεπίδραση με αυτό. Το περιβάλλον αποτελεί ενισχυτής των συμπεριφορών του ανθρώπου και πηγή άντλησης θετικών ή αρνητικών αξιών. Ο άνθρωπος αγωνίζεται για να διατηρήσει τη θετική εκτίμηση και εικόνα για τον εαυτό του, να αποκτήσει σεβασμό και άνευ όρων αποδοχή από τους σημαντικούς άλλους με στόχο την αυτοπραγμάτωση (C. Rogers, Φαι­νομενολογικό μοντέλο). Σκοπός είναι η συμφωνία του εαυτού με την εμπειρία. Διαφορετικά, διαστρεβλώνει ή αρνείται τις εμπειρίες και οδηγείται στην αποξένωση, δεν έχει αποτελεσματική αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.

Μέσα από έρευνες έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει ισχυρός σύνδεσμος μεταξύ οικονο­μικών, πολιτιστικών και πολιτικών συστημάτων με την επίδραση που έχουν στα άτομα. Οι καθημερινές εμπειρίες της ζωής, συνδέονται με την κλινική κατάθλιψη. Οι άνθρωποι διαμορφώνουν την αυτοεικόνα τους μέσω της αλληλεπίδρασης με το κοινωνικό περιβάλλον. Σύμφωνα με τους Melges και Bowlby, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μη χά­νουμε την πίστη ότι αξίζουμε σαν άνθρωποι. Αγωνιζόμαστε να διατηρήσουμε υψηλή την αυτοεκτίμησή μας, να είμαστε καλοί γονείς, σύζυγοι, παιδιά, αδέλφια, φίλοι, εργα­ζόμενοι. Να ανταποκρινόμαστε καλά σε όσα θεωρούμε ότι είναι σημαντικά για μας. Πηγές από όπου αντλούμε άξια είναι το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον: οι άνθρωποι γύρω μας, οι ρόλοι που έχουμε στην κοινωνία, οι ιδέες. Από αυτά αποκτούμε αυτο-αξία και περηφάνια ότι τα καταφέραμε. Διαφορετικά, κλονίζεται η εικόνα για τον εαυτό και την αξία του, και οδηγούμαστε σε κατάθλιψη.

Αυτά συμβαδίζουν και με τη θεωρία του A. Beck, τη "Γνωστική Τριάδα" που περιλαμβάνει: αρνητική αντίληψη για τον εαυτό, αρνητική αντίληψη για τον κόσμο, αρνητική-μηδενιστική θεώρηση του μέλλοντος. Αυτά, προκύπτουν σαν απάντηση σε κάποιο ξεκάθαρο ή μη εξωτερικό ερέθισμα ή εξωτερική αλλαγή. Σύμφωνα με τον Beck, η διαφορά μεταξύ φυσιολογικής και μη φυσιολογικής συμπεριφοράς με το περιβάλλον έχει να κάνει με το βαθμό ανταπόκρισης μεταξύ της αντίληψης και του ερεθίσματος. Στην κατάθλιψη, υπάρχει λανθασμένη αντίληψη των ερεθισμάτων.

Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την κατάθλιψη είναι τα σημαντικά στρεσογόνα γεγονότα της ζωής όπως μια απώλεια, ένα διαζύγιο και άλλα. Η τρωτότητα σε σημα­ντικά γεγονότα ζωής, μπορεί να πηγάζει από το περιβάλλον. Το πώς χειρίζεται κάποιος την απώλεια έχει σημασία. Η απελπισία και η ανημπόρια προκύπτουν όταν χάνουμε μια πηγή που μας έδινε θετική αξία. Η απώλεια της μάνας σε παιδιά κάτω των 11 ετών έχει αποδειχτεί από έρευνες ότι επηρεάζει την αυτοεκτίμηση, την ποιότητα των σχέσεων, μειώ­νει την ασφάλεια και την οικειότητα με τους άλλους, και το άτομο χάνει τον έλεγχο των θετικών πραγμάτων στον κόσμο. Η αίσθηση ελέγχου βρίσκεται σε πλήρη αντιδιαστολή με την απελπισία και την ανημπόρια. Η υπεργενίκευση της απελπισίας για όλη μας τη ζωή, αποτελεί τον πυρήνα της κατάθλιψης.

Αυτή η άποψη ενισχύεται και από το μοντέλο μαθημένης ανημπόριας για την κατάθλιψη. Ο Seligman διατύπωσε την άποψη ότι η κατάθλιψη εμφανίζεται όταν οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται πως τα σημαντικά γεγονότα ζωής βρίσκονται έξω από τον έλεγχό τους, και όταν αποδίδουν τα γεγονότα αυτά σε αιτίες εσωτερικές (στον εαυτό), σταθερές (θα διαρκέσουν για πάντα) και παγκόσμιες (επηρεάζουν όλες τις πλευρές της ζωής). Οι πρώτες αποδόσεις σε εσωτερικές αιτίες οδηγούν σε αισθήματα αναξιότητας, και οι υπόλοιπες σε αισθήματα απογοήτευσης και απελπισίας, η οποία αποτελεί τον πυρήνα της κατάθλιψης.

Παρακάτω θα μελετηθεί η συσχέτιση της αυτοεκτίμησης με την κατάθλιψη.

ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

· Η αυτοεκτίμηση ως παράγοντας που συμβάλλει στην κατάθλιψη

Έχει μελετηθεί μέσα από έρευνες πως η χαμηλή αυτοεκτίμηση σαν υπόβαθρο, μπορεί να οδηγήσει το άτομο σε καταθλιπτική διάθεση. Όπως έχει αναφέρει και ο Bibring (1953), η ελάττωση της αυτοεκτίμησης αποτελεί σημαντική μεταβλητή στην αιτιολογία της κατάθλιψης.

Οι κοινωνικές εμπειρίες που περιλαμβάνουν την απώλεια κάποιου αγαπημένου προ­σώπου, ή την απώλεια πηγών που μας έδιναν θετική αξία, αυξάνουν τη χαμηλή αυτο­εκτίμηση που σε συνδυασμό με αυτά τα αρνητικά γεγονότα της ζωής, αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης.

Σύμφωνα με τα μοντέλα αυτοαξίας, η κατάθλιψη εμφανίζεται όταν οι εμπειρίες απειλούν την "αυτο-αξία" και οι άνθρωποι πιστεύουν ότι δεν θα μπορέσουν να ενισχύσουν τον εαυτό τους στο μέλλον.

Καθώς οι άνθρωποι με κανονική αυτοεκτίμηση βασίζουν τα αισθήματα αυτοαξίας τους στα τρέχοντα αποτελέσματα, η αυτοεκτίμησή τους (τα επίπεδα) κυμαίνονται στο χρόνο. Οι επιστήμονες, χρησιμοποιούν αυτές τις διακυμάνσεις για να ορίσουν την έναρξη της κατάθλιψης.

Έχει αναφερθεί ότι η απώλεια, η κακή σχέση των συζύγων, η έλλειψη δουλειάς, αποτελούν σοβαρούς παράγοντες για την κατάθλιψη. Πίσω από όλα αυτά, βρίσκεται η αυτοεκτίμηση και η αίσθηση ελέγχου για τον κόσμο. Αν αυτά κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα πριν από τα αρνητικά γεγονότα που αναφέρθηκαν, τότε το άτομο δεν μπορεί να φανταστεί ότι θα ξεπεράσει τα προβλήματά του. Δεν μπορεί να έχει θετική θεώρηση του μέλλοντος. Έρευνα που διεξήχθη, έδειξε ότι γυναίκες που εργάστηκαν για πρώτη φορά ή μετά από αρκετά χρόνια, απέκτησαν υπερηφάνεια, αισιοδοξία, επιτυχία και κυρίως επανέκτησαν την αυτοεκτίμησή τους. Στην ίδια έρευνα, φάνηκε πως με την ανάκτηση αυτοεκτίμησης των γυναικών, μειώθηκαν τα προβλήματα της κατάθλιψης.

Επίσης, η γενικευμένη απελπισία αποτελεί πυρήνα της κατάθλιψης. Πίσω από την απελπισία βρίσκεται η αυτοεκτίμηση. Αυτή καθορίζει την ικανότητά μας να ελέγχουμε τον κόσμο γύρω μας, να επανορθώνουμε τις "ζημιές", να πιστεύουμε ότι υπάρχουν εναλ­λα­κτικές πηγές θετικής αξίας για μας. Οι άνθρωποι με χαμηλό δείκτη αυτοεκτί­μησης επη­ρεάζονται πιο βαθιά από τα αρνητικά γεγονότα. Έχουν συμβιβαστεί, τα αποδέχονται και δεν κάνουν προσπάθειες για αλλαγή. Θεωρούν ότι η αρνητική διάθεση είναι τυπικό χαρα­κτηριστικό τους και δεν προσδοκούν βελτίωση. Είναι λιγότερο κινητοποιημένοι από τους ανθρώπους με υψηλό δείκτη αυτοεκτίμησης για να διατη­ρήσουν ή να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους. Αυτές οι χαμηλές προσδοκίες δεν οδηγούν σε δραστηριοποίηση και αλλαγή, και εγκλωβίζουν το άτομο στην αρνητική - καταθλιπτική διάθεση.

· H αυτοεκτίμηση ως αποτέλεσμα της κατάθλιψης

Η αυτοεκτίμηση είναι παράγοντας που προκαλεί την κατάθλιψη, είναι όμως και κυρίαρχο χαρακτηριστικό της. Άνθρωποι καταθλιπτικοί εμφανίζουν ως σύμπτωμα, χαμηλά ποσοστά αυτοεκτίμησης. Ο καταθλιπτικός έχει χάσει την εικόνα και την αξία του εαυτού του, κι έχει διαστρεβλωμένη αντίληψη για τον κόσμο. Δεν μπορεί να χρη­σι­­μο­ποιήσει αποτελεσματικές στρατηγικές για να προστατεύσει τον εαυτό του. Νοιώ­θει συνεχώς ανήμπορος, απελπισμένος, ανάξιος. Όλα αυτά, έχουν σαν αποτέλεσμα να δέχεται σοβαρό πλήγμα η αυτοεκτίμησή του. Άνθρωποι με καλό επίπεδο αυτο­εκτί­μησης οδηγήθηκαν σε κατάθλιψη και μετά αυτή μειώθηκε.

· Επίλογος

Από όλα τα παραπάνω, είναι φανερό πως οι έννοιες αυτοεκτίμηση και κατάθλιψη αλληλοσχετίζονται και αλληλεπιδρούν. Δεν μπορούμε να πούμε ξεκάθαρα ποιά έννοια προηγείται της άλλης. Η αυτοεκτίμηση είναι πολύ σημαντικός παράγοντας για την εμφάνιση κατάθλιψης αλλά αποτελεί και προεξάρχων χαρακτηριστικό της. Το σίγουρο είναι πως επιβάλλεται να μελετάμε παράλληλα και τις δύο αυτές έννοιες γιατί η μία συμπληρώνει και καλύπτει την άλλη.

"ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑΚΟ ΧΩΡΟ"

Σύμφωνα με τον Becker, «παρεκκλίνουσα είναι η συμπεριφορά που οι άνθρωποι έτσι ετικετάρουν». Το συναινετικό πρότυπο κοινωνίας αξιώνει πως μία οριακή συμπεριφορά, πηγάζει είτε από ατομική παθολογία είτε από κοινωνική παθολογία.

Οι κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις ερμηνεύονται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα το πλαίσιο στο τις παρατηρούμε. Κάθε συνθήκη έχει τους δικούς της άγραφους κανόνες βάσει των οποίων καθορίζεται η συμπεριφορά. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα αν μελετήσουμε τις διαπροσωπικές σχέσεις στον εργασιακό χώρο. Ένας χώρος όπου βρίσκουν πλήρη εφαρμογή τα κοινωνικά και σεξιστικά στερεότυπα και οι κοινωνικές νόρμες. Μια συγκεκριμένη συμπεριφορά που σε κάποια άλλη συνθήκη μπορεί να είναι κοινωνικά αποδεκτή, όταν παρατηρηθεί στο εργασιακό περιβάλλον, αποκτά τελείως διαφορετική ερμηνεία.

Στον εργασιακό χώρο, «απαγορεύονται» οι στενές διαπροσωπικές σχέσεις. Είναι αφύσικο να υπάρχει φιλική σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων που εργάζονται στον ίδιο χώρο λόγω των κοινωνικών προκαταλήψεων. Οι φιλικές σχέσεις παρερμηνεύονται από τρίτους και συχνά «χρεώνονται» ως ερωτικές ή ως σχέσεις συμφέροντος. Έτσι, ενώ σε άλλα πλαίσια αυτές οι σχέσεις αποτελούν κάτι το φυσιολογικό, ιδωμένες σε εργασιακά περιβάλλοντα είναι αφύσικο να υφίστανται. Η σωματική επαφή (χειραψία, εναγκαλισμός, ασπασμός) μεταξύ των συναδέλφων, που μοιράζονται πολλές ώρες από την καθημερινότητά τους, είναι υποκριτικά παρεξηγήσιμη. Τίθεται λοιπόν το εξής ερώτημα: Ο εργαζόμενος πρέπει να εγκαταλείπει τα «ανθρώπινα» χαρακτηριστικά του όταν βρίσκεται στον εργασιακό του χώρο; Αυτό επιτάσσει η κοινωνία για να αυξήσει την παραγωγικότητα των εργαζομένων της μέσα στα ανταγωνιστικά πλαίσια που επιβάλλει. Εξάλλου, δεν είναι ανθρώπινο να θαυμάζει κανείς την ωραία και νεαρή συνάδελφο που κάθεται στο απέναντι γραφείο, ούτε να εκφράζει τη συμπάθεια και φιλία του προς κάποιον συνάδελφο;

Στο εργασιακό περιβάλλον, λανθασμένα ή σωστά, κυριαρχούν τα σεξιστικά στερεότυπα. Αυτό, εν μέρει δικαιολογείται, αφού μόλις τα τελευταία χρόνια έχουν κάπως εξισωθεί τα επαγγελματικά δικαιώματα των δύο φύλων. Μέχρι πρότινος, ο άντρας ήταν αυτός που είχε την εξουσία, τις υψηλότερες αποδοχές και τις υψηλότερες ιεραρχικά θέσεις στον εργασιακό τομέα. Αυτό, αυτόματα τοποθετούσε τη γυναίκα σε μειονεκτική θέση. Σε αυτό το σημείο, παρατηρείται το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης, μοτίβο κλασικό σε εργασιακά περιβάλλοντα. Αυτή η εξουσία του ανδρικού φύλου, χρησιμοποιείται με ποικίλους τρόπους στο γυναικείο, καθώς τα όρια είναι λεπτά και δυσδιάκριτα και έτσι το παιχνίδι της εξουσίας συγχέεται πολλές φορές με τη σεξουαλική παρενόχληση. Κλασικό είναι άλλωστε το μοτίβο της γραμματέως με το διευθυντή. Το παιχνίδι ανάμεσα στα δύο φύλα είναι συνεχές και υπάρχει παντού. Από τη σκοπιά του παρατηρητή, στον εργασιακό χώρο, μια τέτοια κατάσταση, μπορεί εύκολα να παρερμηνευτεί. Υπάρχει προκατάληψη για το μη γνήσιο της πρόθεσης της συμπεριφοράς, ακριβώς λόγω των στερεοτύπων που προαναφέρθηκαν αλλά και λόγω του παιχνιδιού της εξουσίας. Παγιωμένη κοινωνικά συνθήκη, θέλει τον άντρα να είναι αυτός που παραδοσιακά παρενοχλεί ή επιδεικνύει ανάρμοστη συμπεριφορά απέναντι στη γυναίκα. Προκύπτει όμως το ερώτημα αν αυτό εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα ή αν τα πράγματα έχουν κάπως αλλάξει. Με τη χειραφέτηση των γυναικών, την επαγγελματική τους καταξίωση και την ανεξαρτητοποίησή τους, το παιχνίδι της εξουσίας μεταφέρεται. Έτσι, πρέπει να σημειωθεί ότι πολλές φορές η σεξουαλική παρενόχληση μπορεί να αλλάζει στρατόπεδο και να ξεφεύγει από το κλασικό μοτίβο που αναφέρθηκε πιο πριν.

Γεγονός είναι ότι σε πλαίσια εργασιακά, οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι περίπλοκες και εύκολα αμφισβητούμενες. Έτσι, οι συμπεριφορές πρέπει να μελετηθούν προσεκτικά, με γνώμονα τα στερεότυπα, σεξιστικά και κοινωνικά, και τις κοινωνικές νόρμες.

Κείμενο: Λαζαρίδου Μαργαρίτα

"Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΓΟΝΕΪΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ"

Τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού είναι τα πιο κρίσιμα και σημαντικά για την περαιτέρω ανάπτυξή του. Κυρίαρχο ρόλο σε αυτό παίζουν τα γονεϊκά πρότυπα. Η συμπεριφορά και η ψυχική διάθεση του παιδιού καθορίζεται και ερμηνεύεται από εκείνη τον γονιών του.

Το παιδί που είναι στο δεύτερο χρόνο της ζωής του, αρχίζει να αποκτά εμπιστοσύνη στις ικανότητες του και θέληση για ανεξαρτησία. Αρχίζει να συμμορφώνεται σε κάποιες συμπεριφορές και μαθαίνει να ισορροπεί τις επιθυμίες του με εκείνες των άλλων. Αν δεν καταβάλει προσπάθεια για την ικανοποίηση των αναγκών του, μπορεί να οδηγηθεί σε έλλειψη εμπιστοσύνης και αδυναμία να πάρει πρωτοβουλία, ενώ αν δεν λάβει υπόψη τις ανάγκες των άλλων, η ενσωμάτωση στο κοινωνικό σύνολο είναι δύσκολη. Οι γονείς είναι αυτοί που προκαλούν και ενισχύουν την πρώιμη κοινωνική αλληλεπίδραση μεταξύ των βρεφών και προωθούν την κοινωνική συμπεριφορά. Τα βρέφη και τα νήπια πλησιάζουν το ένα το άλλο ξεκινώντας από μια βάση εμπιστοσύνης, η οποία παρέχεται από μια φιγούρα προσκόλλησης, κυρίως τη μητέρα. Αν οι γονείς δεν είναι σταθεροί στη συμπεριφορά τους απέναντι στο παιδί τους, παρέχοντας του ξεκάθαρα μηνύματα και την ασφάλεια και την εμπιστοσύνη που του χρειάζεται, τότε το παιδί αναπτύσσει ασταθή και αντικοινωνική συμπεριφορά.

Σε αυτό το στάδιο της ζωής τους, τα παιδιά αναπτύσσουν το συμβολικό παιχνίδι και τη μίμηση μέσω των οποίων μαθαίνουν σταδιακά τον κόσμο. Έτσι, οποιαδήποτε συμπεριφορά αναπτύσσουν οι γονείς, που αποτελούν πρότυπα, περνάει στα παιδιά μέσω της μίμησης και της παρατήρησης. Βίαιες συμπεριφορές είτε λεκτικές είτε σωματικές, περνάνε αυτόματα και στα παιδιά που αποτελούν καθρέφτη της συμπεριφοράς των μεγάλων. Στις περιπτώσεις αυτές, καθοριστικό ρόλο παίζει η ενίσχυση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς. Ο γονιός μέσω της αρνητικής ή θετικής ενίσχυσης, θα πρέπει να ενισχύσει ή να εξαλείψει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά με επιβράβευση ή τιμωρία(απόσβεση της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς) . Αν το παιδί παρουσιάσει βίαιη συμπεριφορά και ο γονιός ανταποκριθεί σε αυτό με βία, τότε η συμπεριφορά αυτή ενισχύεται και το παιδί μαθαίνει να λειτουργεί με τη βία επαναλαμβάνοντας αυτό το μοτίβο. Γονείς ασταθείς, με μη συγκεκριμένο και ξεκάθαρο ρόλο, που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών τους, συνήθως τα οδηγούν σε αντικοινωνικές και ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Πολλές φορές αναπαράγουν το μοντέλο της δικής τους οικογένειας όταν αυτοί ήταν παιδιά και προσπαθούν να καλύψουν τα δικά τους συναισθηματικά κενά και τραύματα της παιδικής τους ηλικίας.(κυκλική μετάβαση βίας από γενιά σε γενιά)

ΤΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΕΧΕΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΑΥΤO ΜΑΣ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑ;

Το θέμα της εμφάνισης και της ομορφιάς έπαιζε και παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του κάθε ανθρώπου. Ξεκινώντας από τη λαϊκή παράδοση και τα παραμύθια ως τους μεγάλους φιλοσόφους, η ομορφιά είναι ένα από τα κυρίαρχα θέματα που έχει μελετηθεί. Τα παιδιά από πολύ μικρά γαλουχούνται πάνω σε αυτό το θέμα μέσα από τα παραμύθια. Όλοι έχουμε μεγαλώσει με την ιστορία της όμορφης και καλής χιονάτης με την κακιά και άσχημη μητριά, ή της σταχτοπούτας με τις τρεις κακές και πολύ άσχημες αδερφές. Και φυσικά στο τέλος η όμορφη πριγκίπισσα παντρεύεται τον όμορφο και καλό πρίγκιπα. Έτσι, από πολλή μικρή ηλικία, διαμορφώνεται η άποψη πως το καλό συνδέεται με την ομορφιά και το κακό με την ασχήμια.

Σύμφωνα με τον Erich Fromm (Η Τέχνη της αγάπης), η ευτυχία του σύγχρονου ανθρώπου βρίσκεται στη συγκίνηση που του δίνει η θέα της βιτρίνας. Για τον άντρα, η θέα μιας ελκυστικής νέας, και για τη γυναίκα η θέα ενός ελκυστικού άντρα, είναι το βραβείο που προσπαθεί να κατακτήσει. Η λέξη « ελκυστικός» συνήθως σημαίνει ένα ωραίο δέμα από προσόντα που έχουν ζήτηση και εκτίμηση στην αγορά της προσωπικότητας. Καθώς ζούμε σε μια καπιταλιστική κοινωνία όπου τα πάντα έχουν εμπορευματοποιηθεί, έτσι έχει εμπορευματοποιηθεί και ο άνθρωπος. Έχει μπει η κοινωνία σε μια τρελή τροχιά όπου όλοι προσπαθούν να γίνουν πιο όμορφοι, πιο επιθυμητοί στους άλλους. Τα πρότυπα της σύγχρονης κοινωνίας δεν επιτρέπουν ατέλειες.

Η ομορφιά είναι διαβατήριο, ένα κλειδί που ανοίγει πόρτες τόσο στον εργασιακό χώρο όσο και σε διαπροσωπικό επίπεδο. Ο «όμορφος άνθρωπος» έχει μαζική αποδοχή. Αντίθετα, ένας άνθρωπος με ατέλειες που δεν συγκεντρώνει εκείνα τα χαρακτηριστικά που η κοινωνία δέχεται ως ομορφιά, νιώθει έντονα το φόβο της μοναξιάς, της απόρριψης και της αποτυχίας. Οι συνέπειες λοιπόν που έχει η εξωτερική μας εμφάνιση είναι πολύ σοβαρές για τον εαυτό μας. Χιλιάδες άνθρωποι ξοδεύουν τεράστια ποσά σε ινστιτούτα αισθητικής και γυμναστήρια, κάνουν εξαντλητικές δίαιτες με αποτέλεσμα να καταστρέφουν την υγεία τους. Όταν τα αποτελέσματα δεν είναι τα επιθυμητά, οι άνθρωποι αυτοί καταλήγουν να υποφέρουν από κατάθλιψη και έχουν καταγραφεί και αυτοκτονίες. Οι φράσεις του Oscar Wilde « Θα έδινα και την ψυχή μου ακόμα για τα νιάτα και την ομορφιά» και « Η ασχήμια είναι ένα από τα επτά θανάσιμα αμαρτήματα» περιγράφουν αυτή την κατάσταση. (Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι, Κεφ.17)

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα ( Συμπόσιο ή περί Έρωτος ), οι άνθρωποι επιδιώκουν και αγαπούν την ομορφιά. Τι κερδίζουν από αυτό; Αν αντικαταστήσουμε τη λέξη « ομορφιά» με τη λέξη « καλό», οι άνθρωποι αγαπώντας το καλό επιδιώκουν την ευτυχία. Αυτή η επιθυμία είναι κοινή σε όλους. Το άτομο αναζητεί την ομορφιά από τη γέννηση. Η ομορφιά είναι το πεπρωμένο που εναρμονίζεται με το θείο. Η ομορφιά δίνει την ελπίδα της αθανασίας, της αέναης ύπαρξης. Αυτά οδηγούν τον άνθρωπο στο να βλέπει μόνο την υλική ομορφιά ( σώματα, έργα τέχνης) και να χάνει, να μη βλέπει την ομορφιά του πνεύματος και της φύσης, η οποία και μόνο αυτή οδηγεί στην ευτυχία και στην αθανασία.

Οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να γίνουν αποδεκτοί εγκλωβίζονται σε ρόλους και υιοθετούν συμπεριφορές που τους αποδίδουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα (αποδοχή). Απαρνούνται και χάνουν την προσωπικότητά τους, αλλάζουν την εμφάνισή τους με στόχο να γίνουν αρεστοί και αποδεκτοί από το κοινωνικό περιβάλλον τους. Αναπτύσσουν διαφορετικές συμπεριφορές σε διαφορετικές κοινωνικές περιστάσεις και αυτό βέβαια τους δημιουργεί σύγχυση ( D. Brown, “The Self”, Chapter 7.)

Είναι εμφανές λοιπόν το πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η εξωτερική εμφάνιση και η ομορφιά στη ζωή όλων των ανθρώπων, και οι σοβαρές συνέπειες που δημιουργούνται: « Το χειρότερο είναι ότι η ομορφιά είναι εξίσου μυστηριώδης και απαίσια. Ο Θεός και ο Διάβολος παλεύουν για αυτή και το πεδίο μάχης είναι η καρδιά του ανθρώπου».( Φ. Ντοστογιέφσκυ).

Όλοι οι άνθρωποι επιδιώκουν την αποδοχή, την επιτυχία, την ευτυχία. Το ζήτημα όμως είναι στους τρόπους με τους οποίους τις αναζητά κανείς και στη σημασία που τους αποδίδει. Τα πρότυπα της ομορφιάς αλλάζουν με το πέρασμα των χρόνων και διαμορφώνονται ανάλογα με τις εκάστοτε κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες. Φαίνεται λοιπόν πόσο εφήμερο και μάταιο είναι το κυνήγι της ομορφιάς. Πως η πραγματική ευτυχία βρίσκεται στην ψυχική ολοκλήρωση και πραγμάτωση του ανθρώπου, που δημιουργεί ειλικρινείς σχέσεις, αποδέχεται τον εαυτό του με τις αδυναμίες του και ξεφεύγει από τη μοναξιά του πετυχαίνοντας την πραγματική ευτυχία. ( Έριχ Φρομ, Η Τέχνη της Αγάπης).

Κείμενο: Λαζαρίδου Μαργαρίτα