"Η οικονομική κρίση και οι ψυχολογικές επιπτώσεις στο σχολικό - εκπαιδευτικό περιβάλλον."

Το σχολείο αποτελεί το πρώτο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, μια μικρογραφία της κοινωνίας που συναντά ένα παιδί μετά την οικογένειά του. Είναι ένας χώρος όπου αναπτύσσονται μοτίβα κοινωνικών σχέσεων και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις παρόμοιες με αυτές που θα κληθεί αργότερα το παιδί να αναπτύξει στην ενήλικη ζωή του.

Βασικός είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού. Για να κατανοήσουμε τη σημασία που έχει θα μιλήσουμε για τη μάθηση.

Η μάθηση αποτελεί κομβικό σημείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ορισμός: Η μάθηση είναι η διαρκής μεταβολή της συμπεριφοράς, των στάσεων, των γνώσεων, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων ενός ατόμου ως αποτέλεσμα των εμπειριών που επεξεργάζεται και της άσκησης. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες μάθησης (Vygotsky, Piaget, Skinner συντελεστική, Pavlof εξαρτημένη κτλ.). Εδώ, θα συζητήσουμε για τη Θεωρία της Κοινωνικής Μάθησης του  Bandura. Σύμφωνα με αυτή, η μαθησιακή συμπεριφορά ρυθμίζεται, επηρεάζεται και ελέγχεται από περιβαλλοντικούς παράγοντες και όχι από έμφυτες ή εσωτερικές δυνάμεις. Τα παιδιά μαθαίνουν μέσω της παρατήρησης, της μίμησης των μοτίβων της συμπεριφοράς που βλέπουν γύρω τους. [Τα τρία στάδια είναι 1) Η έκθεση του παιδιού στις αντιδράσεις του άλλου, 2) η μίμηση και εσωτερίκευση των παρατηρούμενων συμπεριφορών και 3) η μεταγενέστερη αποδοχή των πράξεων-προτύπων που οδηγούν τη συμπεριφορά.]

Λέξη κλειδί αποτελεί η «παρατήρηση». Εισάγεται η έννοια του ντετερμινισμού, όπου ναι μεν η συμπεριφορά διαμορφώνεται ως απάντηση στο περιβάλλον αλλά και στο ότι οι άνθρωποι είναι σε θέση να αυτοπροσδιοριστούν και να ασκήσουν επιρροή στο περιβάλλον τους. Με αυτό τον τρόπο κατασκευάζεται η αυτοπεποίθηση, κομβικός όρος στη διαδικασία της επιτυχούς μάθησης, η πίστη δηλαδή του ατόμου ότι μπορεί να ασκήσει έλεγχο στα κρίσιμα γεγονότα της ζωής του και να αυτορρυθμίζει τη συμπεριφορά του ανάλογα με τις συνέπειες.

Από όλα αυτά καταλαβαίνουμε πως ο εκπαιδευτικός επηρεάζει με τη συμπεριφορά του και την προσωπικότητά του τη σχολική επιτυχία ή αποτυχία των μαθητών και τη συμπεριφορά τους.

Είναι άρρηκτη η σχέση της μάθησης, της διδασκαλίας και των κινήτρων.

ΚΙΝΗΤΡΑ

Σημαντικό στοιχείο για να κατανοήσουμε το πώς λειτουργούν μαθητές και εκπαιδευτικοί είναι τα κίνητρα.

Κίνητρο είναι αυτό που μας ωθεί να κάνουμε κάτι. Σύμφωνα με τον Atkinson και τη Θεωρία του Κινήτρου Επίτευξης, είναι η διαδικασία συνειδητή ή ασυνείδητη, μέσω της οποίας προκαλείται και συντηρείται κάποια στοχοθετημένη δράση με εσωτερικά ή εξωτερικά κίνητρα επίτευξης. Κίνητρα είναι τόσο οι εσωτερικές αιτίες της συμπεριφοράς (ένστικτα, ανάγκες, ορμές, επιθυμίες) όσο και οι εξωτερικές αιτίες όπως αμοιβές, επιβραβεύσεις, επιδοκιμασίες ή απωθητικοί μηχανισμοί σύμφωνα με τον Κ.Lewin.

ΤΑ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

Τα εργασιακά κίνητρα σχετίζονται με την προσωπικότητα, τους στόχους, τις αξίες και τις φιλοδοξίες του ατόμου. Ισχυρά κίνητρα αποτελούν:

1.       Οικονομικές απολαβές

2.       Επαγγελματική σταθερότητα

3.       Απόκτηση νέων εμπειριών

4.       Προκλήσεις

5.       Άσκηση επιρροής στους άλλους

6.       Προσωπική προβολή και επαγγελματική ανέλιξη

7.       Κύρος, κοινωνική αποδοχή και καταξίωση

8.       Προσφορά στο κοινωνικό σύνολο

Το πώς ο καθηγητής αντιμετωπίζει την καθημερινή σχολική ρουτίνα, πόσο αξιοποιεί τις περιορισμένες δυνατότητες του εκπαιδευτικού συστήματος για δημιουργική δράση και προσωπική εξέλιξη και ανάπτυξη συνδέεται με τα κίνητρα και τις σχέσεις που αναπτύσσονται με όλους τους φορείς που εμπλέκονται στην εκπαίδευση. Σημαντικό είναι να ληφθούν υπόψη οι σχολικές συνθήκες μέσα στις οποίες λειτουργεί ο εκπαιδευτικός.

Η κάλυψη της ανάγκης του εκπαιδευτικού για αυτοπραγμάτωση αποτελεί κίνητρο επαγγελματικής ανάπτυξης σύμφωνα με τη θεωρία της ιεράρχησης των αναγκών του Maslow. Το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα δυσχεραίνει τη διαδικασία της αυτοπραγμάτωσης. Ο κοινωνικός ανταγωνισμός πλήττει την αυτοεκτίμηση του εκπαιδευτικού και δεν υπάρχει ολόπλευρη ανάπτυξη της δημιουργικότητας-ατομικότητάς του. Οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται σε άμεση σχέση με την κοινωνική πραγματικότητα και επηρεάζονται από αυτή.

Ο δάσκαλος αποτελεί πρότυπο ρόλου και μίμησης. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού δεν είναι να λειτουργεί μόνο ως φορέας γνώσης αλλά και ως φορέας νέων εμπειριών, στάσεων και αξιών.

Διάφορα ερευνητικά δεδομένα έχουν δείξει ότι οι Έλληνες δάσκαλοι λειτουργούν περισσότερο και πρωτίστως με το συναίσθημα με στόχο τη διάπλαση του χαρακτήρα των παιδιών, την κοινωνικοποίηση, την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και τελευταία την απόκτηση γνώσεων.

Παράγοντες που συμβάλλουν στην επαγγελματική ικανοποίηση ή δυσαρέσκεια είναι ενδογενείς ή εξωγενείς όπως επαγγελματική ανέλιξη, η ίδια η φύση της εργασίας, η υπευθυνότητα, οι οικονομικές αποδοχές και οι συνθήκες της εργασίας.

Η ανάγκη των εκπαιδευτικών για συνεχή επιμόρφωση και κατάρτιση δεν καλύπτεται από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, δεν υπάρχει κρατική επιμορφωτική πολιτική,  με συνέπεια να παρακωλύεται η ανάγκη του εκπαιδευτικού για προσωπική ανάπτυξη και επαγγελματική ολοκλήρωση.

Ο αποτελεσματικός δάσκαλος είναι αυτός που διαθέτει υψηλά κίνητρα. Αυτός που διαθέτει ακεραιότητα, ενθουσιασμό, τάση για βελτίωση, αλληλοσεβασμό, πάθος για μάθηση και γνώση, χιούμορ, ορθή κρίση, οργανωτικότητα και προσαρμοστικότητα. Δάσκαλος είναι αυτός που αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους μαθητές του, που εξατομικεύει τη διδασκαλία και που αξιοποιεί παιδαγωγικά τα τεχνολογικά μέσα που διαθέτει. Το ερώτημα βέβαια που παραμένει, είναι κατά πόσο όλα αυτά είναι εφικτά στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα της οικονομικής κρίσης. Με όλα τα παραπάνω, το επάγγελμα του εκπαιδευτικού, ανάγεται σε λειτούργημα.

ΑΝΤΙΚΙΝΗΤΡΑ

Αντικίνητρα για το επάγγελμα του εκπαιδευτικού αποτελούν:

1.       Οικονομική υποβάθμιση, μείωση μισθών

2.       Ελλιπής υλικοτεχνική υποδομή των σχολείων

3.       Ελλιπής εξοπλισμός

4.       Ακατάλληλες αίθουσες

5.       Ακατάλληλες συνθήκες διδασκαλίας

6.       Προβλήματα υγιεινής και ασφάλειας (θέρμανση κτλ)

7.       Υπερπληθείς τάξεις

8.       Πλήθος μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή προβληματικές-παραβατικές συμπεριφορές (που απαιτούν ειδική κατάρτιση του εκπαιδευτικού και χρόνο για το συγκεκριμένο παιδί).

Όλα αυτά, δημιουργούν ένα ασφυκτικό περιβάλλον για το διδακτικό έργο.

Το εκπαιδευτικό σύστημα έπασχε στην Ελλάδα αλλά τα τελευταία χρόνια με την κρίση έχει αποδιοργανωθεί –διαλυθεί τελείως.

Το σύγχρονο σχολείο της κρίσης, προάγει τον ανταγωνισμό, τη στείρα μηχανική γνώση, την απουσία κριτικής σκέψης, την αποπροσωποποίηση και αποξένωση της διαδικασίας της μάθησης και των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ δασκάλων και μαθητών.

Δεν παρέχονται κίνητρα στον εκπαιδευτικό για δημιουργική ανάπτυξη και εξέλιξη μέσα στο σχολικό περιβάλλον και παρουσιάζονται φαινόμενα επαγγελματικής εξουθένωσης και ψυχολογικής εξάντλησης των εκπαιδευτικών.

Η οικονομική κρίση επηρεάζει πολλές πλευρές της σχολικής κοινωνίας όπως είναι η σχολική επίδοση των μαθητών(αποτυχία ή επιτυχία), η συμπεριφορά τους, τα κίνητρα για μάθηση, επηρεάζει την αποδοτικότητα των εκπαιδευτικών, τη συμπεριφορά τους, την επαγγελματική τους πορεία.

Ο εκπαιδευτικός πρέπει να είναι «βράχος», φορέας της ηθικής, των αξιών ,της ελπίδας, της δημιουργίας και καθοδηγητής των νέων ανθρώπων που διαπλάθουν και διαμορφώνουν την προσωπικότητάς τους μέχρι την ενηλικίωση.

Ημερίδα του Κοινοτικού Κέντρου Ψυχικής Υγείας Καβάλας

Λαζαρίδου Μαργαρίτα, Ψυχολόγος Κλινικής Κατεύθυνσης